.jpg)
Merkataritza, Jaiak eta Historia, Hiribaratzeta izandako eremuan.
Bidaiaria edo herritarra Tolosan barrena badabil, laster konturatuko da plaza askok herriaren historia "kontatzen" dutela. Plaza Berria ez da zaharrena, ezta apaingarriena ere, baina bere presentziak hiri-eraldaketak, gizarte-usadioak eta herri-ohiturak laburbiltzen ditu. Bertatik ibiltzean — fatxadei, kioskoari eta harresietako uholde zaharren zantzuei begira —, Tolosa beste mende batzuetan irudika dezakegu: zezenketek, pilota partidek edo azokek zalapartaz betetzen zutenean eremu hori. Plaza zahar eta moderno honetan memoria, arkitektura eta kultura bizia elkartzen dira.
Tolosako Plaza Berria hiribilduaren historian izandako eraldaketaren lekuko adierazgarria da, eta Alde Zaharrean eraiki zen azken plaza. XVII. mende amaieran eta XVIII. mende hasieran sortu zen, jatorrizko izena Hiribaratzeta zen eremu batean, Erdi Aroan harresi barruko baratze-eremua zena. Eraldaketa hori funtsezkoa izan zen herriaren bilakaeran.
Plaza bihurtu zenetik, Plaza Berriak funtzio anitzak izan ditu Tolosako bizitzan. Merkataritza gune garrantzitsua izan zen hasieratik, eta baita mota guztietako ekitaldi eta ospakizunen agertoki ere: pilota-partiduak, dantzaldiak eta baita zezenketak ere.
Plazaren arkitekturan hiru eraikin bereizgarri nabarmentzen dira:
- Toriles Etxea: Iparraldera ematen duen eraikina da, goialdean erloju bat duena. Bertan gordetzen ziren zezenak, eta horregatik du izen hori. Hala ere, gaur egungoa ez da jatorrizko eraikina, XIX. mendean plaza zabaltzeko lanetan metro batzuk atzerago berreraiki baitzen.
- Abastos eraikina: Plazaren beste aldean dagoen eraikin nagusia da. Bigarren udaletxea izan zen hasieran, eta alondegia geroago. Azokako ia 50 postu biltzeko lekua izatera iritsi zen. Gaur egun, berriz, haurtzaindegi bat da.
- Kioskoa: Merezi du eskailerak igotzea eta gora begiratzea, Iñaki Epelde artista tolosarrak 2002an egin zituen muralez betetako sabai koloretsua ikusteko. Gaur egun, hainbat kontzertu egiten dira bertan, hala nola Tolosandblues jaialdikoak, ekaina bukaeran.
Gaur egun, Plaza Berriak izaera dinamikoari eusten dio, eta Tolosako erdigune neuralgiko bihurtu da, giro bizia duena. Bere inguru guztia taberna eta terrazez beteta dago, herritarren eta bisitarien topaleku bihurtuz, antzinako Hiribaratzetan bizitza soziala eta jarduera ekonomikoa uztartzen dituen plaza historiko horretan.
